Een humoristische oplossing voor een lege winkel: een trompe-l'oeil van een opticien, met 'window dressing' als tekst op de ogentestborden. We zijn in de Rijnstraat, om te beginnen het stuk ten zuiden van het kruispunt Vrijheidslaan, richting Utrechtsebrug. Kijken hoe gezellig het hier is, op plinthoogte. Vlak na de window-dressing komen we de eerste van een opvallend hoog aantal massagesalons in dit stuk straat tegen. Daarnaast een lunchroom met een bescheiden terrasje - iets dat we eerder in deze buurt zouden verwachten. Zo gaat dat met vooroordelen. Massagesalons horen, net als bijvoorbeeld belwinkels, tot een branche die door de gemeente met argusogen wordt bekeken. Massages met een happy ending (de mannelijke bezoeker geraakt aan zijn seksueel gerief) worden als prostitutie aangemerkt. En prostitutie, dat gaat niet zomaar. Massagesalons zonder happy ending mogen wel, die mét een happy ending mogen niet. Dat de controle op de dienstverlening zo zijn eigen uitdagingen met zich meebrengt, laat zich voorstellen. En dat de massagesalons, met hun inkijk-beperkende puien weinig bijdragen aan een gezellig straatbeeld moge eveneens helder zijn. De stronk van de omgekapte boom draagt ook niet bij. De dierenspeciaalzaak naast de lunchroom doet bijzonder zijn best om de argeloze voorbijganger tot een bezoekje binnen uit te nodigen. Zozeer dat wij ons afvragen of de bewoners tussen lunchroomterras en kattengrasuitstalling hun voordeur nog wel kunnen bereiken. Dit stuk van de Rijnstraat is overigens geen aaneengesloten winkelgebied op de begane grond, zoals deze snelle blik op de overkant laat zien. Parterrewoningen met eigen ingangen en poorten met trappen die naar een inpandige portiek op de eerste etage leiden; een bouwwijze die we overal in de Rivierenbuurt tegenkomen. Ruim bemeten vensters ook. Die dan ook prompt door de bewoners worden afgeschermd tegen blikken van voorbijgangers. Vroeger met vitrage, tegenwoordig met matglas-plakfolie. Niet onlogisch met een woning die zo direct aan de openbare weg ligt. Lang geen gek stukje plint, ook al mogen we niet naar binnen loeren. In het oorspronkelijke Plan-Zuid van Berlage was de Rijnstraat geen winkelstraat maar een woonstraat. Ook goed te zien is de onlangs gereedgekomen herprofilering van de straat. De Rijnstraat had haar functie als voornaamste uitvalspoort naar Utrecht via de Utrechtsebrug al lang verloren. Sinds eind 2013 rijdt ook tramlijn 25 niet meer door dit stuk naar haar eindpunt op de hoek met de President Kennedylaan. De lijn is opgeheven. De rijweg is nu een heel stuk smaller. De voetgangers hebben de ruimte, de fietsers een eigen rijwielpad. Het totaal is natuurlijk nog net zo breed als voorheen, maar verkeerstechnisch is het een stuk rustiger geworden. Terug naar de noordzijde. We komen aan een rijtje opmerkelijke (en prachtig gerestaureerde) winkelpuien onderbroken door bijzondere woonportalen (tja, portieken zijn het niet, maar ook geen simpele huisdeuren). Hieronder nog een beeld van dit rijtje: Architect Jac. Duncker heeft zich hier in 1928 echt uitgeleefd op de begane grond. De muren zijn bekleed met tegels in zee-achtige tinten, mooie winkels met variatie in de etalages en ingangen, maar alle uitgevoerd met glas-in-lood bovenlichten en dan de pagodeachtige uitstulpingen boven de huisdeuren. Een plezier om hier langs te kuieren. Zonde dat speciaalzaak La Guitarra Buena etalage-inrichting niet tot haar specialismen rekent. Zo'n mooie winkel en zo'n interessante branche. Het Aquinocomplex ontleent zijn naam aan de Aquinokerk, op de verre hoek. Huh? Correct. De kerk is in 2003 gesloopt, er is een nieuwbouwblok voor in de plaats gekomen. De St. Catharina fröbelschool bestaat nog wel. Dat wil zeggen; het gebouw bestaat nog. De St. Catharina fröbelschool is nu een wijkcentrum. Op de hoek staat het voormalige bankfiliaal van ABN-Amro te huur. De bloemenstal is vandaag gesloten. Het is een nette straat. Maar toch ook een beetje saaie straat. Op de één of andere manier zit er geen echt leven in. Het is ook bepaald niet druk op de stoepen. Albert Heijn en etalages, dat gaat niet goed samen. We schreven er al eerder over. De Rijnstraat telt twee AH's. De andere ligt in het stuk aan de andere kant van de Vrijheidslaan. Aan koopkracht geen gebrek in de Rivierenbuurt. Pal aan de overkant van AH zien we supermarkt Deen. Een naam die we in Amsterdam niet vaak tegenkomen. Deen heeft op dit moment vier vestigingen in Amsterdam. Hier zullen Deen en AH elkaar voortdurend met argusogen bekijken, nemen we aan. De etalages van Deen zien er in ieder geval een stuk fleuriger uit dan die van AH. Veel winkelpanden in dit deel van de straat zijn of worden teruggebracht naar de staat die ze in het begin van de dertiger jaren hadden. Mooie etalagekasten hier ook. De vraag is: wie gaat de winkel straks bezetten? Ook de Rijnstraat is aangewezen als free-zone: een versoepeling van gemeentelijke regels en vergunningen, teneinde de leegstand (vijf procent of meer) terug te dringen. Zou dit winkelpand ooit ook benedenwoning zijn geweest? We zeiden het al, Berlage had de Rijnstraat als woonstraat bedoeld. Maar het was al heel snel na oplevering van de blokken aan de straat dat parterrewoningen werden omgebouwd tot winkelruimtes. Zeer tegen de principes van de meester. Want een latere verandering van woonhuis in winkelhuis b.v., een thans algemeen voorkomend geval hetwelk tot de ernstigste bouwkundige ongerechtigheden aanleiding geeft, zou niet mogen worden toegelaten. (H.P. Berlage, Memorie bij Plan-Zuid, 1915) Het 'terugbouwen' van winkel- naar woonruimtes (liefst naar oorspronkelijk ontwerp) is natuurlijk ook een optie om leegstand terug te dringen. Van sommige etalages is het niet duidelijk in hoeverre ze serieus zijn bedoeld. Neem bovenstaande collectie goederen. Van etagère tot sigarenblok, van waaier tot barbecuekoelbox, van speldjesbord tot laptoptas. Het trekt in het voorbijgaan wél even de aandacht. Eén van de manieren om niet-buurtgebonden publiek te trekken is het vestigen van een speciaalzaak. Hierboven links hebben we er zo een: Design Gietvloer. Bedrijven die zich specialiseren in het leggen van gegoten vloeren zijn er niet zoveel. Nu is het wel zo dat deze specifieke branche het minder moet hebben van winkelaanloop alswel het bezoeken van (de ruimtes van) potentiële klanten. Tot voor enige jaren was dit deel van de Rijnstraat het domein van een speciaalzaak die wél heel druk werd bezocht: Raf hi-fi. Die winkel gold in de hoogtijdagen van stereo-installaties als één der weinige terzake kundige specialisten op dit gebied, met aparte luisterruimtes waarin een groot aantal combinaties van geluidsapparatuur stond opgesteld. Raf werd zo succesvol dat zij in de straat diverse winkels opende, voor bijvoorbeeld computerapparatuur en personal audio. Rijnstraat werd Rafstraat. Die tijden zijn voorbij. Ketens als de Media Markt kaapten bijvoorbeeld veel kopers weg. De hoofdvestiging van Raf is nu overgenomen door een Duitse keten, Hi-Fi klubben. Op de foto zien we ook een andere speciaalzaak: Azië Massage. Maar dat specialisme ligt wat gevoeliger, zoals we al eerder memoreerden. Wel valt op dat Azië gepoogd heeft haar etalage fleurig aan te kleden. Voor wie de foto van supermarkt Deen goed heeft bekeken valt nog iets op. Wij gaan daar verder niet over speculeren. Een winkel terugbouwen naar woonhuis is één manier om leegstand te bestrijden, een winkelruimte betrekken als woonhuis een andere. Dat zien we op diverse plekken in dit stuk straat. Deze bewoner gebruikt de etalagekast om ons te laten genieten van zijn of haar Disneyfiguren-verzameling. Ook discounter Zeeman ontbreekt niet. Alle ketens zijn in de Rijnstraat aanwezig. Daarachter liggen nog een ijzerwaren-tuingereedschappenwinkel, een kapper (de zoveelste) een delicatessenslager, verderop is nog een Blokker en een avondwinkel. De wand ziet er ook best afwisselend uit, met uitspringende portieken die dan weer holle wanden erboven hebben, met erkertjes. De fietsen hebben hun stalling aan de wegkant waardoor er genoeg loopruimte beschikbaar is, kortom, in principe best een leuke plint. Toch wil het maar niet echt gezellig worden in dit stuk Rijnstraat. We vroegen het op de man af aan een bewoonster in een modern tentje waar men iets kon eten en drinken en tegelijk brood kopen. Nee, ook zij vond het geen gezellige straat. Waar ligt dat toch aan? Is het toch omdat de breedte van de straat, ondanks de herprofilering, nog steeds het karakter heeft van een doorgangsweg - het tegengestelde van een verblijfsruimte? Had Berlage gelijk toen hij in 1915 (nog voor er hier een steen was gelegd) waarschuwde voor "ernstige bouwkundige ongerechtigheden" bij functieverandering van wonen naar winkelen? In ieder geval valt op dat de, toch redelijk welgestelde, buurtbevolking niet en masse op straat is te vinden. Gaan ze elders boodschappen en winkelen, met de auto? In Buitenveldert of Amstelveen? Voor dat laatste zou onderzoek nodig zijn, en dat hebben we (nog) niet gedaan. Weet u meer, we horen het graag. Wij zelf denken wel dat die breedte er iets mee heeft te maken. Wat de vraag oproept waarom we bij de Jan Evertsenstraat niet datzelfde effect voelden. Die straat lijkt toch minstens net zo breed als dit gedeelte van de Rijnstraat. Tja. Daar hadden we natuurlijk de luifels, die ons weliswaar het licht benamen, maar ons ook afschermden van de straat, als het ware. Meer een eigen gebied. Maar we zijn nog niet klaar hier, we krijgen nog meer Rijnstraat, aan de overkant met de kruising. En daarvoor nog even een zijblik onder de galerijen van de hoekblokken Vrijheidslaan. Net als bij het Mercatorplein bedacht Berlage dat er bij deze belangrijke overgang van Vrijheidslaan naar Victorieplein, op het kruispunt met de Rijnstraat, een bouwkundig gebaar gemaakt diende te worden, waarvan stoere blokken met stevige galerijen, aan beide zijden van de Vrijheidslaan, een onderdeel waren. Berlage nam het Mercatorplein zelf voor zijn rekening. Architect Cornelis Kruyswijk tekende voor deze blokken met galerijen (1923-1924). Een jammerlijke mislukking, hoezeer ook de winkelfunctie hier wél expliciet in het plan was opgenomen. Nooit is het wat geworden met de middenstand in deze galerijen. Hedentendage treffen we onder meer leegstand, adviesbureaus, een tandtechnieker, een kledinghersteller, een thuisbezorgrestaurant en jawel, een goudsmid. Dit ondanks de prachtige blauwe betegeling, de royale etalages met houten friezen en imposante glas-in-lood bovenlichten. Ook hier wordt het gebrek aan daglicht als de grote boosdoener aangemerkt, plus de diepte (breedte) van de galerijen, waardoor er van een afstandje niets van de etalages is te zien. Dat Kruyswijk ten behoeve van een decoratie aan de buitenzijde, de hoeken half zo hoog als de rest van de arcade heeft gemaakt, helpt evenmin. De noordzijde is inmiddels behoorlijk strak gerenoveerd (met wit plafond), de zuidzijde ligt er minder florissant bij, zoals u op de foto's kunt zien. Wat moet je ermee? Misschien moeten de supermarkten zich hier vestigen. Iedereen zal ze weten te vinden en niemand die zich hier zal storen aan ongeïnspireerde ramen. We kunnen ons voorstellen dat Albert Heijn deze optie heeft overwogen, maar dat het bouwtechnisch niet goed mogelijk bleek een aaneengesloten winkeloppervlak te realiseren in deze blokken. En dat is voor een supermarkt natuurlijk wel een voorwaarde. Moderne architecten en ingenieurs weten de meest uitzonderlijke staaltjes te realiseren, dus wie weet, in de toekomst. Tot zover de sideline. Terug naar de Rijnstraat. De Rijnstraat tussen Vrijheidslaan en Amstelkanaal is korter dan het stuk naar de President Kennedylaan. Hier de Dirk van den Broek. We zeiden het al, alle ketens zijn in de Rijnstraat vertegenwoordigd. Dames in allochtone kledij, die hebben we aan de andere kant van de kruising niet gezien. Het is weer opmerkelijk hoe een kruising van straten een scheidslijn tussen sociale klassen kan vormen. Was dit stuk van de Rivierenbuurt dan niet voor de middenklassen bedoeld? Jazeker wel. Maar een deel van de blokken in dit stuk is wat slechter onderhouden, dus goedkoper. Bovendien is de overkant (de andere kant van de brug, waar de Rijnstraat gewoon Van Woustraat heet) niet ver weg, en dat is wel een buurt voor de lagere klassen. Het Amstelkanaal vormt kennelijk geen scheidslijn. Of we zien het verkeerd, en is het winkelaanbod veel meer bepalend voor het publiek dat we aantreffen. En hoe zit dat dan met de Zeeman die we aan de andere kant zagen? Het eigendom van de blokken in dit deel is nogal versnipperd. Dat uit zich in talloze onregelmatigheden en 'breuken'. Hier goed te zien aan de witgeschilderde strook baksteen van Lavazza, die precies stopt boven het midden van de portiek, daar waar het vastgoed in andere handen overgaat. Ook de huisnummerplaatjes hebben twee verschillende vormgevingen. Eyewish heeft de hele pui vervangen, ongetwijfeld met toestemming van de huisbaas. Dergelijke verspringingen in de gevelwand geven de Rijnstraat hier een stuk minder strak aanzien dan het zuidelijke deel. Hoewel de straat even breed is als aan de andere kant, heeft de voetganger hier minder ruimte. Wel is er een gescheiden fietspad. De reden is dat de tram hier nog wel rijdt, lijn 4. Op de hoek met de IJsselstraat is met de renovatie van het blok ook één van de oorspronkelijke hoekwinkeltjes teruggekeerd. Zó was het oorspronkelijk gedacht in Plan-Zuid: losse winkels, vaak op hoeken, waar de bewoners hun dagelijkse boodschappen konden halen. Voor het winkelen was er immers de binnenstad. Geen bakker of groenteman meer op deze hoek, maar een kapper. Hier is goed te zien hoe de parterrewoningen zijn omgebouwd tot winkels. Eén woonhuis staat er nog tussen. Met fraai onderhouden geveltuintjes. Links ervan zijn de oorspronkelijke bovenlichten nog intact. Het is nu een distributiekantoortje voor kranten en reclamedrukwerk. Een huishoudtextielwinkel met een doordachte pui. Er is een ondiepe luifel aangebracht tegen direct invallend zonlicht en de ruiten zijn iets schuin naar binnen geplaatst, wat een onbelemmerder zicht naar binnen waarborgt. De winkelier heeft hier kennelijk van willen profiteren, want de hele inrichting is naar de straat gericht, alsof de winkel één grote etalage is. Nee, de duif is niet meegevlogen vanaf de Oude Kerk. Ook aan deze zijde van de Rijnstraat bijzondere zaakjes, waarvan de bedoeling niet direct duidelijk is. Zoals deze kinder & tienersalon. Jawel, het is een schoonheidssalon voor kinderen. Nagels, make-up enzoverder. Met de jurk erbij roept het bij ons associaties op met de beelden van Amerikaanse schoonheidswedstrijden voor kleuters. Links, niet op de foto, is de ingang voor een massagesalon. Een wonderlijk combo. Bijna bij de brug nog een echte speciaalzaak, waarvoor mensen van buiten de buurt ook wel zullen komen: Parnassus fietsen. Kortgeleden heette deze winkel nog Adam Fiets. De variëteit aan winkels door de hele straat is best groot te noemen. En ook aan horeca geen gebrek, u ziet op deze foto nog een terrasje schemeren. Dat geldt voor de hele straat, van President Kennedylaan tot Amstelkanaal. Over horeca gesproken. Hierboven een wel zeer vaste waarde van de Rijnstraat: de Rijnbar. Dit café is hier al gevestigd sinds de oplevering van het hoekblok, dat samen met het blok aan de overkant de grens vormt van de Rijnstraat aan het Amstelkanaal. Beide blokken, ontworpen door G.J. Rutgers, gebouwd in 1921-1922, zijn erg mooi gerestaureerd.
De Rijnstraat aan deze kant van de Vrijheidslaan heeft beslist een andere sfeer dan het zuidelijke stuk. Er zijn meer mensen op straat, het uiterlijk van de plinten is duidelijk rommeliger. Het is hier minder saai. Maar is het gezellig? Eigenlijk komen we toch niets tegen waarvan we zeggen: een straat waar we graag nog eens terugkomen. Wel heeft de Rivierenbuurt, waar de Rijnstraat een belangrijk onderdeel van is, een zeer eigen karakter, dat erkennen we zonder meer. En deze blokken van Rutgers bijvoorbeeld vinden we beslist juweeltjes, maar dan hebben we het alweer over architectuur, terwijl het onderwerp de gezellige straat is.
2 Reacties
|
Hoofdstukken
Alles
Hoofdstukken1 Achtergrond 1
2 Achtergrond 2 3 Osdorpplein 4 Jan Evertsenstraat 5 Rijnstraat 6 Oostpoort 7 Kinkerstraat 8 Czaar Peterstraat 9 Beethovenstraat 10 Burg. de Vlugtlaan 11 Krom Boomssloot 12 Javastraat 13 Van der Pekstraat De auteursMario de Jonker |