Omdat we in een vorig hoofdstuk constateerden dat de de beleving van een gezellige straat niet plintgebonden is, maar evenzeer wordt bepaald door de blik omhoog en naar de overkant, vallen we hier maar direct met de deur in huis. De gevelwand van het oorspronkelijke deel van de Javastraat, gebouwd tussen 1901 en 1906. Een bouwwijze die we nog goed kennen uit de 19e eeuwse gordel. Losse panden, door individuele bouwheren neergezet in de toen vigerende stijl: drie ramen breed, een frans balkonnetje in het midden, boogjes boven de ramen, bakstenen variërend van geel naar rood naar bruin. Dat levert een alleszins aangenaam beeld op, zeker in de huidige piekfijne staat waarin de straat verkeert. En dan te bedenken dat de Indische buurt, waarvan de Javastraat een hoofdwinkelstraat is, in 2007 nog tot Vogelaarwijk, achterstandswijk werd bestempeld. Wat hield dat in? De geselecteerde 40 wijken scoren op een aantal belangrijke kenmerken aanzienlijk slechter dan andere wijken in Nederland. Het gemiddelde huishoudinkomen ligt met €22.000,-, ruim 25% lager ten opzichte van Nederland (€30.000,=), het aandeel werkenden in de wijkbevolking ligt met 53% substantieel lager (landelijk 64%), het aandeel woningen in de voorraad met een lage kwaliteit is 2,5 maal zo hoog, en ook de sociale en fysieke kwaliteit is er aanzienlijk slechter; de overlastindexen die deze slechte kwaliteit uitdrukken liggen er respectievelijk 21 en 13 punten boven het Nederlands gemiddelde. (bron: Actieplan Krachtwijken, Ministerie VROM, 2007) Mevrouw Ella Vogelaar - voormalig vakbondsvrouwe - was staatssecretaris VROM toentertijd, vandaar de naam. Het stadsdeelbestuur had overigens al veel eerder, in 1999, onderkend dat de buurt wel een steuntje in de rug kon gebruiken. Voor de Indische Buurt kwam er een tienjarenplan. Tweeduizend woningen gingen (na renovatie) door vooral woningcorporaties verkocht worden aan particulieren. De fondsen die via het Actieplan Krachtwijken vanaf 2008 beschikbaar kwamen om van de wijk weer een prachtwijk te maken, werden vanzelfsprekend met open armen verwelkomd. Vanaf 2008 gingen Javastraat en Javaplein op de schop. Het Javaplein kreeg een grote opknapbeurt plus een groot nieuwbouwproject: Borneohof. Daarin twee keer meer vrjie huur sectorwoningen dan sociale huurwoningen. De Javastraat moest een 'wereldpassage' worden met een mediterrane uitstraling. (Zie ook: Nieuw volk in de Javastraat). In 2011 was de klus geklaard. Op de laatste foto is helemaal rechts nog een stukje van de nu voor het Javaplein beeldbepalende Borneohof te zien. Het plaveisel is geheel volgens de Puccini-doctrine gematerialiseerd. Een zee van bruinrode bakstenen. De oude lantaarnpalen zijn vervangen door een gemoderniseerde versie van de Apollomast (oorspronkelijk ontwerp 1927-28). Voor zover we op foto's van het gemeentearchief kunnen nagaan, hebben deze lantaarns niet eerder straat en plein gesierd. Voordat we de Javastraat daadwerkelijk betreden nog een laatste opmerking over de vreemde situatie dat een wijk die in 2008 in de laatste fase zit van een fors stedelijk vernieuwingsproject, tegelijk als achterstandswijk wordt gelabeld door de rijksoverheid. In zijn afstudeerscriptie, gepubliceerd in 2010, merkt Anne-Jan Zieleman, inmiddels Adviseur Gemeentsecretaris bij de gemeente Amsterdam, deze tegenstelling ook op in zijn inleiding: "Door het Rijk wordt de buurt nog steeds geplaatst op het lijstje van slechtste buurten van Nederland, maar in Amsterdam weet men inmiddels wel beter. De buurt is hip en booming (..)" En in de cijfers die hij laat zien (over de jaren 2003-2009) aangaande de beleving van woning, woonomgeving, veiligheid, groen en onderhoud, zien we een gestage tendens naar grotere tevredenheid die in vergelijking met de stad als geheel bepaald niet misstaat. Die cijfers zijn blijkbaar door de ambtenaren van de rijksoverheid over het hoofd gezien of niet onder hun aandacht gebracht. Mogelijk dat de gemeente Amsterdam de bij het krachtplan horende fondsen graag zag komen en daarbij de negatieve kwalificatie op de koop toe nam? Misschien kan Anne-Jan Zieleman daar nog iets over toelichten. Wij worden bij het betreden van de straat intussen begroet door een inmiddels bekend wit-oranje DNA-spray bord: pas op! boeven! Met het beschikbaar maken van woningen in het hogere huursegment en van koopappartementen, hoopte de gemeente dat de bevolking van de buurt zich zou differentiëren (lees: instroom van kapitaalkrachtiger autochtonen), wat dan zijn weerslag moest krijgen in een verbeterde 'sociale kwaliteit' voor allen (let op de impliciete vooronderstelling). Eén van de aspecten daarvan betreft het winkel- en horeca-aanbod in de Javastraat. De Java Bookshop is er een typisch voorbeeld van. Voor elck wat wils, van kinderboeken naar romans tot life style en kookboeken. Hip! Aanzienlijk minder hip, maar wel praktisch, is de dierenwinkel een stuk verderop. Een uitstalling buiten met een vrij rommelig karakter. Pallets en een vuilnisbak zijn ons inziens geen echte publiekstrekkers. Wat ook opvalt is dat de bestrating inmiddels uit goudgele klinkers bestaat. Geen Puccini, wel yellow brick road. De fietsen hebben parkeerplek aan de stoeprand en om de boom is een zitbank gelegd. Verderop een groentenwinkel - daar waren er veel te veel van, zo luidde een klacht. Wij hebben er nog heel wat gezien tijdens onze rondgang. Hoewel de Javastraat autoverkeer in beide richtingen toestaat, voelt de straat rustig aan. De stoepen zijn breed, parkeren op de stoep kan niet meer en ook de fietsers lijken zich behoorlijk op hun gemak te voelen. De riante late night liquor store aan de overkant (bezorgt ook aan huis) gaat ervan uit dat de (inmiddels niet meer zo) nieuwe koopkrachtige bewoners een sterk drankje op zijn tijd weten te waarderen. De fietsen rechts tegen de lantaarnpaal tarten het lot, zo vlak onder het wegsleep-waarschuwingsbord. Hier en daar groeien de uitstallingen en de overdaad aan geparkeerde fietsen dicht naar elkaar toe. Dat het meisje haar fietsje even midden op het trottoir heeft neergelegd zij haar vergeven. De winkel van IJs Oost lokt immers. Haar begeleider neigt meer richting Zeeman. We hebben niet afgewacht wie er won. Een aantal ketens vinden we in de Javastraat, waarvan sommige, zoals deze Zeeman, in bescheiden uitvoering. Het overgrote deel van de winkelbezetting bestaat uit allochtone kleine middenstand. Logisch, nog steeds bestaat ruim 60% van de buurtbevolking uit Nederlanders met een migrantenachtergrond. Een zaak in huishoudelijke artikelen met een collectie rolkoffers en reistassen hoort er vanzelfsprekend bij. In dit geval aangevuld met een mooie serie boodschappenwagentjes. De mevrouw verderop gebruikt een ander model. In de Javastraat zijn er meerdere winkels met boodschappenkarretjes in het assortiment. Met de rug naar het spoorwegviaduct blikken we terug naar de overzijde van de Javastraat. Een fors nieuwbouwblok op de hoek. Geen architecturaal hoogstandje, vinden we. Bovenin iets penthouse-achtigs, met een riant 360 graden uitzicht over het spoor. Op de begane grond een forse AH-vestiging, altijd handig. Albert Heijn had oorspronkelijk de hoek aan het Javaplein op het oog, maar daar werd een stokje voor gestoken. We komen daar later nog even op terug. Voor de volledigheid een blik op de andere zijde van de hoek. Hier is de oorspronkelijke gevelwand op het oog ongeschonden. Op de hoek een café dat er sinds de bouw van de Javastraat gezeten heeft. Ook mooi te zien: de flauwe bocht die de Javastraat maakt, veel geroemd door bewoners en bouwkundigen. Bel- en telefoonwinkels zijn nog niet verdwenen uit het straatbeeld. Bij lokale beleidsmakers en ordehandhavers heerst een grote aversie tegen belwinkels: ze zijn een bron van witwaspraktijken en andere (drugsgerelateerde) criminaliteit. Wanneer een winkelstraat 'op achterstand' onderwerp wordt van een opwaarderingsoperatie, is één van de eerste maatregelen het vestigingsbeleid zodanig aanpassen dat nieuwe belwinkels worden verboden en bestaande telefoonwinkels waar mogelijk worden gesloten. Helemaal rechts het soort winkel dat men wel graag ziet: een winkel met moderne herenkleding en -accessoires. Zoals eerder opgemerkt, ook een aantal 'groentenwinkels' vinden we in de straat. Deze kunnen we rustig een middelgrote supermarkt noemen. Ze worden niet door iedereen gewaardeerd. We vragen ons af waarom niet. De onderlinge concurrentie zorgt voor lage prijzen, waar we als consument ons voordeel mee kunnen doen. Een (van oorsprong marokkaanse) slager, een shoarma, een kapper. Afwisseling genoeg langs deze plint. Het is hier best aangenaam kuieren en dat zien we dan ook heel wat mensen doen. Geen haastig onderweg, maar de tijd nemen. Witgoed naast een bijzondere combinatie van Surinaams eten en Amerikaans gebak. Voor de zoveelste levensmiddelenzaak een vrouwenpraatje op de ruime stoep. Een zelfmaakmode- en fourniturenzaak! Hier zijn we helemaal terug in een tijdperk dat we bijna waren vergeten. Nog in de vijftiger en zestiger jaren van de vorige eeuw was het onder autochtonen heel gebruikelijk dat de vrouw des huizes een niet onaanzienlijk deel van de gezinsgarderobe zelf vervaardigde. Ook het verstellen van kledingstukken hoorde daar bij. Inmiddels zijn er al twee generaties opgegroeid die daar geen weet van hebben. Maar onder allochtonen is het zelf maken van kleding nog steeds populair, getuige ook de vele marktkramen met stoffen die we op de markten in Amsterdam aantreffen. We constateren, zeker in deze Javastraat, dat de allochtone middenstand zorgt voor een sfeer zoals die heerste voor en na de tweede wereldoorlog: kleine winkels voor de boodschappen van alledag. Slager, bakker, groenteman, melkboer, kledingzaak, woninginrichting enzoverder. En, zeker voor de tweede wereldoorlog, de 'verzuilde' kruideniers. Iedereen ging naar de ‘eigen leverancier’. Zo had je bij de kruideniers in de buurt de Rooms Katholieke De Gruyter maar ook de Protestantse Simon de Wit en natuurlijk de ‘Coöperatiewinkels’ voor de Rooien. Keuze genoeg, voor een ieder wat wils. Overigens had je ook genoeg keuze als het om cafés ging. Op bijna elke hoek van een straat zat wel een café. (bron: Het geheugen van Oost) Wie weet bedienen de huidige levensmiddelenzaken ook wel elk hun eigen 'zuil', zonder dat wij daar iets vanaf weten. Het leven van autochtonen en allochtonen verloopt immers grotendeels langs gescheiden wegen. Vanaf de late night liquor store hoek hebben we uitzicht op het tweede nieuwbouwblok in de straat. Met, analoog aan de AH van daarnet, een kapitaalkrachtige keten in de plint, hier Kruidvat. Dit soort blokken komt tot stand via een samenwerking tussen vastgoedpartij en grootwinkelbedrijf. Vanaf de helft van de negentiger jaren geeft de overheid nog wel de kaders aan, maar de financiering en uitvoering van bouwprojecten wordt overgelaten aan het particulier initiatief. Ook van dit blok kunnen we nou niet zeggen dat het zich naadloos voegt in de omliggende architectuur. In de boom rechts geen vogelkastje maar een cameraatje, gericht op de deur van de late night liquor store. Aan deze zijde vinden we op de hoek één van de horecagelegenheden die het vooral moet hebben van het hippe publiek. Een bar die ook vietnamees straatvoedsel serveert. Dat het terras op één diehard na leeg is, mag op deze winterse middag geen wonder heten. Dat de terrasverwarming uit staat helpt natuurlijk ook niet. Een wasserette en een huishoudtextielwinkel. De wasserette biedt ook internet en belservices. Plus een hobbelpaard voor de kinderen. Goed geregeld. Maar dit op het oog tamelijk onschuldige beeld kan kantelen, wanneer we lezen: "In 2010 doet de Amsterdamse politie een inval in een wasserette in de Javastraat en neemt daarbij 800.000 euro in beslag. De wasserette blijkt door met name de Britse drugsonderwereld gebruikt te worden als coverup voor een illegale bank en een koeriersnetwerk. Zes verdachten worden ter plekke aangehouden." (bron: Bronnenboek Indische Buurt). Met nadruk zeggen wij erbij dat we geen enkel verband willen leggen tussen de wasserette op de foto en de wasserette uit het citaat - we hebben geen idee op welk pand het artikel betrekking heeft. Verder richting Javaplein neemt het winkelaanbod af. Nog een paar zieltogende winkelpuien en dan volgt het verenigingsgebouw van de Eltheto-kerk en v/h de A.W.F. Idenburgschoolschool. De riante stoep valt extra op. Drempels houden het autoverkeer in toom. De yellow brick road eindigt hier, Puccini neemt het plaveiselstokje over. De woonblokken stammen uit 1915 en zijn van de hand van H.P. Berlage. Oorspronkelijk 169 arbeiderswoningen. Al heel snel na oplevering kreeg dit complex de bijnaam 'het fort van Sjako'. Sjako was een beruchte 18e eeuwse crimineel uit de Jordaan (Jacob Frederik Muller, in 1718 na radbraking onthoofd). Omwonenden klagen steen en been over het wangedrag van de bewoners. Alcoholmisbruik en vechtpartijen worden gemeld. De Vereeniging tot verbetering der Volkshuisvesting “De Arbeiderswoning” - Wibaut en Berlage zitten in het bestuur - onder wiens auspiciën de blokken tot stand zijn gekomen, erkent dat er onder de jeugd sprake is van vernielzucht en straatschenderij. Speeltuinen moeten remedie bieden. De huurachterstanden lopen snel op, veel bewoners hebben geen of onregelmatig werk. Al in 1918 wordt de Vereeniging opgeheven. De woningen werden door de gemeente overgenomen. De woningen van Berlage hebben een duidelijk ander karakter dan de op de revolutiebouw gebaseerde panden in het overgrote deel van de Javastraat. Het zijn portiekwoningen: een gezamenlijke ingang en trappenhuis met de woningen ter weerszijden. De woningen beschikten niet over een keuken maar over een spoelhok. Het duurde maar liefst tot 1970 voordat er douches in de huizen werden aangelegd. In de jaren negentig van de vorige eeuw zijn deze huizen grotendeels bezet door Zuid- en Oost-Europese krakers. In 2000 valt het besluit de blokken te slopen en te vervangen door nieuwbouw. Er ligt een plan om het Javaplein drastisch te veranderen. Op de plek van de Berlageblokken zal een uitbreiding van het Javaplein komen omgeven door hoogbouw, met onderin oa. een Albert Heijnvestiging (we beloofden al dat we erop terug zouden komen). De Google Earth opname hierboven toont de Borneohof rechtsonder nog in aanbouw, dus zal uit plm. 2009 stammen. Actiegroepen komen in het geweer tegen de plannen (het speculatieve grootkapitaal vernietigt sociale woningbouw). Men weet de Berlageblokken op de monumentenlijst geplaatst te krijgen, waarmee ze voor sloop worden behoed. Nog één blik op de huizen van Berlage. We vinden het toch geen ontwerpen die grote gezelligheid uitstralen. Dat de dwarsstraatjes (Benkoelen en Langkat) voetgangersgebieden zijn geworden (ook ideaal voor spelende kinderen - al hebben we ze niet gezien) is beslist een gouden greep.
Zo zijn we de rondgang door de Javastraat begonnen en geëindigd met wat bespiegelingen over stadsvernieuwing. Vooral getriggerd door onze observatie dat de straat er zo keurig bij ligt. We vonden de Javastraat aangenaam verpozen. De straat is levendig, food en non-foodzaken voor iedereen, eten en drinken ook in diverse horecagelegenheden beschikbaar. Huizen opgeknapt, gevels zien er mooi uit. Nu hopen dat de bomen snel wat groter willen groeien. De winkelhuren zijn nog relatief laag, getuige de grote hoeveelheid kleine middenstand. Geen leegstand! Daar loert het grote gevaar: de buurt gentrificeert en dat betekent dat de vastgoedeigenaren hun winkelhuren gaan optrekken zodra de kans zich voordoet, waarmee de minder kapitaalkrachtige winkeliers gedwongen worden te sluiten. Hier ligt een schone taak voor een (onafhankelijk) winkelstraatmanager.
0 Reacties
|
Hoofdstukken
Alles
Hoofdstukken1 Achtergrond 1
2 Achtergrond 2 3 Osdorpplein 4 Jan Evertsenstraat 5 Rijnstraat 6 Oostpoort 7 Kinkerstraat 8 Czaar Peterstraat 9 Beethovenstraat 10 Burg. de Vlugtlaan 11 Krom Boomssloot 12 Javastraat 13 Van der Pekstraat De auteursMario de Jonker |