Regeren is vooruit zien en liegen is een vak. Beide zijn van toepassing op de tekst van de plaquette aan het begin van de Burgemeester de Vlugtlaan (Burg de Vlugtlaan of de Vlugtlaan). De Ringspoorbaan bestond in 1952 nog lang niet, maar stond sinds de twintiger jaren wel in de plannen die bewaard werden in de laden van de ambtenaren der Publieke Werken in Amsterdam. Er lag wél al een dijk in 1952- een dijklichaam, zoals dat zo prachtig heet. Als tewerkstellingsproject door werklozen in de jaren dertig aangelegd. Voor de kinderen uit de buurt - Bos en Lommer aan de stadszijde, Slotermeer aan de westzijde - werd de Dijk tientallen jaren lang een favoriet speelterrein. Voor hun ouders lag er een wandelpad langs de Dijk, eveneens favoriet voor een ommetje met de hond. De naam van de Amsterdamse popgroep De Dijk is overigens niet ontleend is aan deze Ringspoordijk, maar aan de Zeedijk. Voor de aanleg van de Burg de Vlugtlaan werd de dijk doorgestoken, zoals op meerdere plekken. Tuinstad Slotermeer moest ontsloten worden, verbindingen naar de stad aangelegd. Tussen de brug met plaquette en de Ringspoorbaan zelf liggen deze schooltuintjes. Ridderbos, sinds 1956. Geen groene oase, maar een uiting van de tuinstadgedachte zoals die in het Algemeen Uitbreidingsplan van Cor van Eesteren werd getekend. Slotermeer is de eerste tuinstad uit dit plan die werd gebouwd, zoals de plaquette al memoreert. En de Burg de Vlugtlaan is de centrale as van deze wijk. De verbinding met de binnenstad en de toegang tot de woonbuurten. Over hoe Van Eesteren dacht over het winkelen in zijn tuinsteden hebben we elders geschreven, bij de verkenning van het Osdorpplein. De Burg de Vlugtlaan werd naast verbindingsfunctie zeker ook een winkelfunctie toebedacht en dat blijkt uit de winkelstroken, waarvan dit de eerste is nadat je onder het spoorviaduct van Bos en Lommerweg naar de Vlugtlaan bent doorgelopen. Geen groots welkom in Amsterdams eerste tuinstad. Dit forse winkelpand, bedoeld - en ook jarenlang gebruikt - als onderkomen voor een ambitieuze winkelier, staat zwaar te verkommeren. De luxe bruidskledingzaak die er het laatste in zat, is verdwenen. Heel lang zat er in dit pand een specialistische winkel: naaimachinehandel Mönch. Interessant is dat er vandaag, enige panden verderop, nog steeds een naaimachinehandel te vinden is, onder de naam Wildschut. Voor de oplettende kijker: het oranje bordje met DNA-spray waarschuwing. We kennen het van de Jan Evertsenstraat. Niet geruststellend voor de bezoeker, onschuldig voor de potentiële boef. De man met veiligheid in de portefeuille, burgemeester Van der Laan, denkt daar anders over. Wat dichter langs de plint - zoals het hoort in deze serie. Bij de gesloten bruidszaak valt het bijzondere betonnen luifelraamwerk op - volledig functieloos. Je zou haast fluisteren: ornament. Ook - modern - hoe de plint zich anderhalve etage uitstrekt boven de stoep. Ernaast vinden we Istanbul & Casablanca. Een meubelzaak. In twee opzichten tekenend voor de Burg de Vlugtlaan zoals we die vandaag meemaken. Ten eerste: minstens negentig procent van de winkels aan de Burg de Vlugtlaan is allochtoon. Turks, Marokkaans of beide, zoals de naam van deze winkel aangeeft. Daar is een kanttekening bij te maken, we komen er straks op terug. Ten tweede: de etalage-inrichting van veel winkels is laten we zeggen, weinig doordacht, eerder chaotisch. Istanbul & Casablanca is daar een goed voorbeeld van. Opmerkelijk te zien hoe we nog geen honderd meter verder bijna een herhaling zien van de foto's hiervoor. Maar nu is de bruidskledingwinkel springlevend. Dezelfde functieloze betonnen luifelconstructie boven het pand ook. We blijven dit soort etalages graag zien. In tegenstelling tot wat we hierboven beweerden, hier is wel sprake van een doordachte opstelling. Maar dan vooral een etaleursstijl die populair was in de vroege jaren vijftig, zo lijkt het. Veel allochtone kledingwinkels specialiseren zich in kleding voor feestelijke gelegenheden, merken we op tijdens onze bezoeken aan al dan niet gezellige straten. Een verklaring daarvoor zou kunnen zijn dat er voor gewone kleding al genoeg aanbod aanwezig is, maar dat men voor feestkleding graag teruggrijpt op ontwerpen die in Nederland wat minder courant zijn. Die mogelijke verklaring komt direct op losse schroeven te staan wanneer we even verderop deze uitstalling tegenkomen. Hier zien we gewone dagelijkse kleding. Hoewel niet direct concurrerend met de collecties van H&M of Zara. Forse koffers en tassen zijn een terugkerend verschijnsel in het aanbod op de Vlugtlaan. Logisch, veel buurtbewoners brengen hun zomervakanties door in Turkije of Marokko, en geschenken voor de familie aldaar nemen extra plek in de bagage. Er wordt ook veel op straat uitgestald door de winkeliers en dat maakt de stoep zeker gezelliger. Om de sfeer van dit stuk van de Vlugtlaan beter te proeven, steken we over. Helemaal rechts is het fietspad van de Vlugtlaan. Aan deze zijde geen winkels, maar woonblokken dwars op de laan. Grote bomen langs de stoep en als we naar links kijken.. .. hebben we zicht op de riante binnentuinen tussen de blokken. Een goede illustratie van het idee achter 'tuinstad'. Open of halfopen bouwblokken met daartussen groenaanleg. En ook langs de wegen en straten veel ruimte voor bomen en plantsoenen. Die benadering verleent een bepaald karakter aan de wijken in Nieuw-West. Een ruimtelijke kwaliteit, zoals men dat in stedenbouwkundige vakkringen noemt. In de loop der jaren is een ander aspect van de tuinsteden zich echter gaan wreken: de woningen werden gebouwd in de naoorlogse periode, toen geld schaars was. De kwaliteit van de blokken is slecht en de woningen ook erg klein. In niet onaanzienlijke delen van vooral Geuzenveld en Osdorp ging men over tot sloop en nieuwbouw: de stadsvernieuwing. Om hetzelfde aantal woningen, maar dan met een groter oppervlak per woning, te realiseren op de beschikbare grond, is overgegaan tot verdichtingsbouw. De nieuwe blokken kwamen dichter bij elkaar te staan en werden ook meer gesloten met privétuinen in plaats van het uitbundige openbare groen dat kenmerkend is voor de tuinsteden. Voor het verdwijnen van het groen werden soms andere argumenten aangevoerd, zoals 'de veldjes, plantsoenen en binnentuinen hoorden niemand toe, raakten verwaarloosd en werden ook als onveilig ervaren'. Zoals vaker kwam er ook hier een tegenbeweging op gang, waardoor er nu weer veel meer gerenoveerd wordt, met behoud van de omgeving zoals in het AUP van Van Eesteren was vastgelegd. De blokken hierboven zijn daar een voorbeeld van. Ze lijken nog wel een beetje op de oorspronkelijke huizen, maar zijn toch anders. We zullen verderop zien hoe ze er oorspronkelijk uitzagen. Dit stukje Slotermeer is inmiddels tot beschermd stadsgezicht verheven. Nog steeds aan de woonkant, komen we aan de hoek met de Burgemeester Fockstraat. Hier vinden we in de plint wel winkels, die de Fockstraat inlopen. Dit is bazar El Hadi. Bazar is het goede woord. Niet alleen huishoudelijke artikelen, maar ook bijvoorbeeld de satellietschotels en koffersets. Het retailbegrip "gemengde branche" is aan de Burg de Vlugtlaan nog springlevend, terwijl in de rest van Nederland Blokker zo'n beetje het monopolie op deze branche heeft. Een blik de Burgemeester Fockstraat in. U ziet het rijtje winkels in het hoekblok. Aan de overkant hetzelfde. De hoekblokken staan aan beide zijden van de hoek verder terug ten opzichte van straat en laan, waardoor de hoeken zelf pleintjes zijn geworden en het trottoir voor de winkels is verbreed. De hoekwinkel is De Witte Koets - bruidskleding, avondkleding en lingerie. Links op de voorgrond ziet u de afscheiding van het terras van Halal Fried Chicken, een nieuwer paviljoen dat aan deze kant de pleinachtige ruimte in beslag neemt. Terug naar de winkelkant. De deur van de sigarenman en de ramen van de broodjeszaak zijn met rolluiken afgesloten. Bij de bruidsetalage die we eerder passerden, zagen we ook al tralies. Zijn deze winkels inmiddels verlaten? Nee, bij nadere inspectie blijkt dat er briefjes op de ramen zijn geplakt (hier niet te zien) waarop staat te lezen dat de winkel is gesloten wegens de zomervakantie. Het is begin augustus wanneer we de Vlugtlaan bezoeken. De winkels aan deze laan zijn familiewinkels, geen concerns met part-timekrachten als winkelpersoneel. Dus, zoals u dat kent uit Frankrijk, de 'fermeture annuelle'. Ter weerszijden van de kruising met de Fockstraat heeft men (wie eigenlijk, de vastgoedeigenaar?) een doorzichtige luifel aangebracht langs de bovenrand van de winkelplint. Doet ons denken aan Tussenmeer in Osdorp. Slotermeer ademt qua architectuur de sobere functionalistische stijl die na de tweede wereldoorlog alles overheersend werd in de bouwkunde. De regels van het CIAM (Congrès Internationaux d’Architecture Moderne) waren zo ongeveer bijbel geworden, en Le Corbusier de profeet. Ornamentatie stond gelijk met vloeken in de kerk. Wie het waagde een gevel te voorzien van versieringen kon minstens rekenen op het vagevuur. Des te opmerkelijker dat we hier een blok aantreffen met, jawel, gestileerde griekse zuilen.. Neen, het postmodernisme bestond nog lang niet in 1953. Wij vinden het wel interessant, dit stuk begane grond. Er springt in, er springt uit, er is afwisseling. We beloofden u terug te komen op de dwarse woonblokken aan de overzijde. Hier zijn we tussen Burgemeester Fock en Burgemeester Elias. Er staat een hek om de onbewoonde woningen. De blokken zijn in afwachting van renovatie en dat geeft de gelegenheid te zien hoe ze er oorspronkelijk uitzagen. De zes deuren voor de bergruimten ('boxen') van de bewoners ter weerszijden van de ingang: het blijft bijzonder. In de schamele jaren na de tweede wereldoorlog werd er in de wederopbouw uitgebreid geëxperimenteerd met nieuwe bouwmethoden, gericht op het zo goedkoop en efficiënt mogelijk realiseren van woonruimte. Eén daarvan was het door de Brit Edwin Airey ontwikkelde prefab-systeem. Betonnen en/of stalen skelet, betonnen muurplaten, metalen ramen, kant-en-klaar aangevoerd vanuit een fabriek. Ook bekend als het Nemavor-Aireysysteem. De architect J. Berghoef maakte gebruik van deze methode voor dertien woonblokken aan de Burg de Vlugtlaan in 1951. Ja, de bouw was goedkoop en snel. Helaas was de bouwkwaliteit niet bestemd (noch ontworpen) voor de eeuwigheid. Bouwcorporatie Eigen Haard wilde de blokken afbreken en vervangen, overigens zonder het grondplan te wijzigen - de erfenis van Van Eesteren indachtig. Anderen, met name uit de hoek van de bouwkunde, dachten daar anders over en zij wonnen uiteindelijk het pleit. De blokken zullen worden gerenoveerd. Het zal ons benieuwen of deze er na renovatie oorspronkelijker uit zullen blijven zien dan de blokken die we eerder toonden in dit hoofdstuk. Met daarbij de vraag: is dat nodig? Aangeland op de hoek met de Burgemeester Eliasstraat. Dit is het beeld aan de 'winkelzijde', naar het zuiden. Eigenlijk hadden we het beeld naar het noorden moeten laten zien, want daar is er een grandioos parkachtig plantsoen tussen Eliasstraat en de laagbouwbejaardenwoningen achter de Vlugtlaan. U zult er zelf eens moeten gaan kijken. De bomen zijn sinds hun aanplant fors gegroeid, zoals het bomen betaamt, en leveren in hun dubbele rijen een prachtige allee op. Helemaal tuinstad. Links ziet u een schoolgebouw schemeren. Een voormalig schoolgebouw, zoals er zo veel zijn in de buurt. In dit gebouw - het zal u inmiddels niet verbazen - is onder andere het Van Eesterenmuseum gevestigd. Let ook op hoe hier rechts voorzien is in een zeer breed grasveld met daarachter nog een struikenstrook. Vanaf hetzelfde punt op de hoek zwenken we de camera naar rechts. Na de Eliasstraat opnieuw dwarse woonblokken aan de overkant. Van een heel andere vormgeving weer. Ondanks alle beperkingen in de tijd waarin deze wijk werd gebouwd, zijn de blokken en blokjes telkens van een zeer uiteenlopende vormgeving - ook al is elk van die vormgevingen niet persé interessant. Deze blokken hebben schuine hollandse pannendaken - in de jaren vijftig werden er zeer heftige debatten gevoerd onder architecten over platte versus schuine daken. Voor de functionele preciezen waren daken als deze volstrekt uit den boze. Hoe breed de Vlugtlaan is, wordt hier ook duidelijk. En uit deze beelden blijkt hoezeer de plintervaring aan deze laan een wel heel divers karakter heeft. Dan weer winkelblokjes langs de straat, dan weer wijkende bebouwingen en plantsoenen en bomenrijen. Een blik op de 'functiemix begane grond' van de Vlugtlaan illustreert hoe wonen en (winkel)voorzieningen verdeeld zijn. Rood betekent wonen, groen betekent voorzieningen (winkels maar ook bijv. scholen), blauw betekent werkruimten (bijv. kantoren). Overigens zit er een omissie in deze kaart: het strookje aan de noordkant bij de hoek van de Slotermeerlaan is grijs, terwijl het groen hoort te zijn, want het is toch echt een complete winkelstrook. Een van de weinige gedeeltes waar er winkels aan beide zijden van de laan zijn gesitueerd. Supermarkt Yakhlaf is een grote winkel. Ook al heeft men hier buiten een groente- en fruituitstalling, de winkelwand ziet er over het geheel genomen weinig smakelijk uit. Een euvel dat we van vele supermarkten kennen. Vergis u niet: het assortiment binnen is om van te watertanden. Weer een meubelzaak. Met wederom een wat onbeholpen etalage-inrichting. Net als bij de kledingzaken komen we in de woninginrichtingzaken stijlen tegen die we in de autochtoon-hollandse winkels minder aantreffen. De winkeliers aan de Burgemeester de Vlugtlaan richten zich voornamelijk op de 'eigen' doelgroep. In de etalageruiten ziet u de woonblokken weerspiegeld die u hierboven al zag. Ter oriëntatie. Direct na de meubelzaak, het hekje was al op de vorige foto te zien. Het Sape Kuiperplantsoen. Om twee redenen bijzonder. De eerste is direct duidelijk: waarom ligt dit plantsoen plotseling ruim een meter boven het straatniveau van de Vlugtlaan? Vrij bizar. Is er iets met het opgespoten zand gebeurd? Iets met het waterniveau? Van wie het weet horen we het graag. De tweede is de architectuur van het woonblok. Dit is een ontwerp dat we in Bos en Lommer zouden verwachten, niet hier. Had de architect nog een ontwerp van, zeg 1938, in zijn la liggen? Qua plint levert het een rare ervaring op. Alsof er van de zijkant een reuzenhand een straat plus huizenblok richting de Vlugtlaan heeft geschoven, zonder zich veel aan te trekken van of en hoe het kan passen. Het woord 'plantsoen' lijkt hier vanuit de tuinstadgedachte al helemaal niet van toepassing. Hemarkt is de outlet-formule van de Hema. Een plek waar magazijnvoorraden met korting worden aangeboden. Of dat werkelijk zo is - moeilijk na te gaan. We weten dat vele winkels voor de uitverkoop specifieke artikelen inkopen - uitverkoop is niet altijd wat het suggereert. En zo gaat dat ook met zaken die zich als 'outlet' afficheren. De ramen op de hoek van dit laatste blok voor Plein 40-45 zijn het laatste overblijfsel van de Hema-vestiging die hier sinds jaar en dag zit. We kijken nu aan tegen de achterkant, want achter dit blok is enige tijd geleden een compleet overdekt winkelcentrum gebouwd, waar u ook de Hemarkt zult vinden. Waarmee we onze belofte van kanttekening aan het begin van dit hoofdstuk inlossen: in het winkelcentrum zijn de 'hollandse' ketens geconcentreerd. De Hema, Blokker, Etos, Gall&Gall, Van Haren, Albert Heijn enzoverder. Aan dit blok is ook later een doorzichtige luifel bevestigd. Hier niet heel gezelligheidsbevorderend, vinden wij. Aan het andere eind van hetzelfde blok, de Kijkshop. Die zit er ook al heel lang. Daarvoor was het de winkel van De Gruyter. De Gruyter werd overgenomen door de SHV-groep, ja die van Fentener-Van Vlissingen. De SHV (Steenkolen Handels Vereeniging) groep doekte grutter De Gruyter op, en plaatste in een aantal locaties een Kijkshop. Zoals hier. Een vreemde winkel, waar je kan kijken en bestellen, maar niet iets kan kopen en meenemen (alhoewel, het kan ook zijn dat de bestelde goederen direct vanuit het magazijn aan de klant worden overhandigd..). Het is verbazend dat een dergelijke formule nog steeds bestaat. De etalages getuigen niet van veel creativiteit. Terugkijkend vanaf Plein '40-'45 naar het blok waar wij inmiddels Kijkshop en Hemarkt weten. Rechts is hier een nieuw winkelblok neergezet, aansluitend op het overdekte winkelcentrum erachter. Onder andere de Action en de Jumbo hebben hier een plek gevonden. Ook de Tanger-markt, vergelijkbaar met de Shoperade op het Osdorpplein. De vrachtwagen van Action belemmert de doorgang voor voetgangers volledig. Opmerkelijk is hier de staalkaart aan plaveisel. Alsof het een proefterrein betreft: welke straatbedekking voldoet het best? Er is nog steeds voldoende ruimte voor een markt op het Plein '40-'45, zoals oorspronkelijk bedoeld. Links het winkelcentrum. Recht voor u het gebouw van voorheen de vakcentrale NVV, later stadsdeelkantoor, nu niets meer- Tuinstadhuis volgens het bord op het dak. Plein '40-'45 is het hart van Slotermeer, aan de kruising van de Burg de Vlugtlaan met de Slotermeerlaan. Het is nooit helemaal geworden wat ervan gehoopt werd, maar door de situering is altijd duidelijk geweest dat we hier in het epicentrum van de wijk Slotermeer zijn aanbeland. Laten we het plein links liggen, en bij Slotania oversteken naar een winkelblokje voorbij de Slotermeerlaan. Daar vinden we onder andere juwelierNusselein - hier gevestigd sinds 1966. We zagen ook al de andere winkel van Nusselein in de Kinkerstraat, daar sinds 1972. Hier hebben we, net als zometeen als we teruglopen over de Vlugtlaan, en juist zoals we ook zagen te Tussenmeer, een winkelblok met één verdieping: bedoeld als woning voor de winkelier. In hetzelfde rijtje een opmerkelijk initiatief: een leenkledingzaak, bedoeld om uitkeringstrekkers te voorzien van een goeie outfit voor hun sollicitatiegesprek. Er bestaan tien van deze winkels in Nederland. Op de hoek met de Sotermeerlaan, tegenover Plein '40-'45, het te koop staande pand van het voormalige ABN Amrokantoor. Ook hier is er slechts een geldautomaat overgebleven. Dit is, samen met het bruidswinkelpand helemaal aan het begin, de enige leegstand die er aan de Vlugtlaan te vinden is. De winkelstrook aan de overkant van Kijkshop en Hemarkt. Hetzelfde idee dat wij zojuist tegenkwamen in het blokje van juwelier Nusselein: winkels op de begane grond, één woonlaag erboven. Banketbakkerij Daraa is ook gesloten wegens de zomervakantie. Ernaast een kleine vestiging van Pien parfume - een Turkse parfumfranchise: "Alles wordt vergeten, maar uw geur nooit". Helal et Gida heeft ook zijn fruit en groente een prominente plek buiten gegeven. Deze Turkse supermarkt heeft ook nog een vestiging in Oost. Het aanbod van levensmiddelen is wel heel groot in deze buurt, als we daar Burg de Vlugtlaan, Slotermeerlaan en Plein '40-'45 even toe rekenen. Hoe moet dat met de concurrentie, vragen we ons af. De satellietwinkel Electro-sat heeft eveneens een uitgebreid assortiment reiskoffers, zoals veel winkels aan de Vlugtlaan. In de behoefte aan contact met het voormalige thuisland kan op die manier zowel virtueel als concreet worden voorzien. En dan zijn we terug bij de huizen die we al eerder vanaf de overkant lieten zien. Die vreemde witte uitbouwtjes zijn de toegangen tot de ondergronds gelegen bergingen/fietsenstallingen.
Het openbare groen verkommert hier wat. De tuinstedelijke plint. De Burg de Vlugtlaan is zelfs bijna de enige die winkelplint mag heten in dit gebied. Nee, het viel niet mee. Dat heeft veel met de ruimtelijke opzet te maken. De Vlugtlaan is breed en de ruimtes tussen de blokken zijn ook breed. Dat levert onverwachte zichtlijnen en vista's op. Van enige knusheid of geborgenheid is daarentegen geen sprake. Hoezeer we ook sympathiek staan tegenover de de stedenbouwkundige gedachtes die ten grondslag liggen aan de tuinsteden in Nieuw-West; een open stadsplan, een verwevenheid van bebouwing, groen, water en wegen, waar bouwvolumes altijd in de (groene) ruimte zijn gesitueerd - gezellig wil het er niet worden. We mogen blij zijn met de vele allochtone winkels, die de Vlugtlaan niet alleen behoeden voor leegstand, maar die ook, door hun uitstallingen op de stoep, wat sjeu en afwisseling geven.
0 Reacties
|
Hoofdstukken
Alles
Hoofdstukken1 Achtergrond 1
2 Achtergrond 2 3 Osdorpplein 4 Jan Evertsenstraat 5 Rijnstraat 6 Oostpoort 7 Kinkerstraat 8 Czaar Peterstraat 9 Beethovenstraat 10 Burg. de Vlugtlaan 11 Krom Boomssloot 12 Javastraat 13 Van der Pekstraat De auteursMario de Jonker |